SPORUN YARARLARI VE ZARARLARI

tarafından NUR_UL HAK C.tesi Nis. 14, 2012 10:33 am

size=21]SPORUN
YARARLARI & ZARARLARI [/size]

Sporun
Yararları:

Egzersiz, 50 yaşından sonra bile yaşama sağlıklı, aktif yıllar
ekleyebilir. Yapılan araştırmalar egzersize başlamanın asla geç olmadığını
ve dinçlikte küçük bir gelişimin ölüm riskini azalttığını göstermektedir.
Basit ve düzenli yürüyüşler yaşlılarda yaşamı uzatabilir. Ilımlı dinçliğe
sahip olan bireyler, yüksek tansiyona sahip olsalar ya da sigara içseler bile
düşük dinçliğe sahip olanlara göre daha düşük ölüm oranına
sahiptirler.

Direnç (ağırlık kaldırma) antrenmanları yaşlı bireyler için
önemlidir, çünkü bu çalışma azalan kas kitlesini, kemik yoğunluğunu ve
kuvveti geri dönüştüren ve kötüye gidişatı azaltan tek yoldur.

Esneklik egzersizleri yaşlılığın getirdiği bozulmuş
dengesizliği ve kas katılığını azaltır.

1. Hareket sistemi;

Sporun sağlığa yararlı olduğu tartışılmaz bir gerçektir,
fakat sportif bir aktiviteye başlamak için gerekli olan temel bilgiler genelde
yetersizdir. Yani, yaşınıza ve fizik kondisyon düzeyinize uygun spor türünü
seçmek önemlidir. Hareket sistemi üzerine sportif aktivitenin çok büyük
yararları açıktır. Kas düzeyinde, çalışan kasların tonusunda ve
kuvvetinde artış görülür.

- sportif aktivite eklemlerin doğal genişlik derecesinin korunmasına
ve gelişmesine olanak sağlar, ankiloza (eklemlerin katılaşması) karşı mücadele
eder.

- beslenmeyi ve kıkırdakların devinme yeteneklerini kolaylaştırarak
eklemlerin en iyi şekilde korunmasını ve bakımını sağlar,

- kemik düzeyinde; kalsiyum tutulmasını kolaylaştırır, yaşlı
insanlarda sıklıkla görülen osteoporose hastalığına karşı mükemmel bir
korunma aracıdır.

- kas tonusunun iyileşmesi sayesinde; sportif aktivite kalça,
dizler ve özellikle omurga düzeyindeki ağrıların önüne geçilmesine
olanak sağlar,

- bel ağrılarına karşı en iyi ilaçtır fakat, şayet omurganızın
durumuna salık verilmeyen sporları ya da kötü jimnastik hareketleri yaparsanız,
zararlı da olabilir,

2. Kalp-damar sistemi;

Salık verilmeyenler hariç, düzenli antrenmanlar kalp-damar
sisteminin işlevi üzerine yararlı etkilere sahiptir; kas yapıda olan kalp,
kasılma kapasitesini yükseltir ve büyük bir etkinlik gücüne ulaşır, böylece
kan organizmanın dokularına en iyi bir şekilde dağılım gösterir. Diğer
taraftan fizik aktivite iki önemli kalp-damar hastalıkları risk faktörüne
karşı etkili biçimde mücadele eder; arteriyel hipertansiyonu düşürür,
aterosikleroza karşı en iyi ilaçtır; dolaşımı iyileştirir ve sporcunun
beslenmesine dikkatini zorunlu kılar; böylece, damar sistemi üzerine zararlı
etkileri çok iyi bilinen, alkol ve sigara gibi toksik etkileri olan maddelerden
uzak durulur.

Özetle;

- kalbin çalışma sistemini düzenler, efektif ve ekonomik çalıştırır,

- periferik damar direnci azalacağından kalp üzerindeki yük
kalkar,

- hipertansiyon düzelir,

- dolaşım hızlanır, bundan dolayı metabolik artıkların atılımı
kalaylaşır,

- pulmoner oksijenasyon yeteneği artar

3. Dış görünüm;

Spor bedeni geliştirir ve belli bir görünüş sağlar, fakat zayıflatmaz.
Terleme ile kilo kaybı düşünülmemelidir, ter ile kaybedilen su daha sonra
geri alınır. Fizik aktivite sellülite karşı etkili mücadele yöntemidir,
kasları uyumlu hale getirir, aşırı kilo alımına yol açmaz (eğer body-building
ile uğraşmıyorsanız).

4. Psikolojik yararlar;

Bu etkiler uygulanan spor türüne bağlıdır ki bunlar en
az fizik etkiler kadar önemlidir.

Spor;

- kendine güveni uyandırır, hırsı artırır,

- heyecanı ve stresi azaltır,

- bedenin bilincine varılır, seksüel yaşamın düzenine katkı
sağlar,

- beynin daha iyi oksijenlenmesi sayesinde, zekasal etkinliği yükseltir,

- gurup düşüncesi, bireyler arasında ilişkiler, karşılıklı
olarak saygı kavramı gelişir,

- zevk alma duyusu gelişir; bu beyinden salgılanan hormonlar ile
olur; endorfinler; aile ve mesleki kaygılardan kurtulmaya olanak sağlar.

Sporun
Zararları:

Sıklıkla, sporun sağlığı bozan bir çok faktörün kaynağı
olduğu unutulur. Sporun yararlarını bir tarafa koyarak, “hasta olmak
istiyorsanız spor yapın” da diyebiliriz.

Yılda milyona yakın ölümün spordan kaynaklandığı tahmin
edilir. Ölümler yalnızca, otomobil yarışçıları ya da alpinistler gibi üst
düzey sporcuların şaşırtıcı kazalarından kaynaklanmaz. Ölümlerin çoğu
yetersiz hazırlanma yanlışlıklarından da kaynaklanır; güneş altında
tenis oynamak, çok yoğun bir koşu sonrası ya da yüzerek gereğinden fazla
kuvvetine güvenerek plajdan çok uzaklara açılma sonrası kramp girmesi
nedeniyle boğulmaların görülmesi

Spora başlarken mutlaka çok dikkatli olunmalı ve hekimin öğütleri
göz önüne alınmalıdır. Kırk yaşından sonra, sağlıklı olsanız bile,
özellikle kardiyak yıkımlardan sakınmak için düzenli olarak hekim kontrolünden
geçmek gerekir. Spora bağlı kazalar ve sonuçlarını 4 guruba ayırabiliriz;
kalp-damar bozuklukları, travmatik sorunlar, hareket sisteminde aşırı işlevsel
sorunlar ve dopinge bağlı sorunlar.

1. Hareket sistemi üzerine:

Hareket sisteminde görülen rahatsızlıklar çok fazladır
fakat ağır bir sorun değildirler. Önem derecesine göre sıralayacak
olursak;

Kas tutuklukları; bu sonunlar, aşırı bir çalışma sonrası
kaslarda biriken aşırı toksinlerin, özellikle laktik asitin birikmesinden
kaynaklanır. Bu olay çalışmadan 24 saat sonra başlar ve 2-3 gün kadar sürebilir.
Bu durum da çok su içmeli ve kaslara yumuşatıcı pomadlar sürülmelidir.
Sauna ya da sıcak bir banyo iyi bir etki sağlayabilir.

Kasılma; istemsiz kas kasılmalarıdır, refleks bir reaksiyondan,
aşırı uzamadan ya da eklem travmasından kaynaklanırlar. Olayın durumuna göre
kas üzerine buz ya da tersine, sıcak banyo ve masaj uygulanır.

Uzama; kas liflerinin gerilmesine neden olan, kasın elastikiyet sınırının
aşılmasıdır. Bu durumda zorunlu olarak tüm masajlardan kaçınmak ve
liflerin toparlanması için 10 gün beklemek gerekir.

Lif kopması; belirli sayıda kas liflerinin yırtılmasından
kaynaklanır ve beraberinde kas düzeyinde bir iç kanama görülür. Masaj sakıncalıdır,
iyileşme en az bir ay sürer.

Kas Yırtılması; kasın yırtılması çok ağır bir tablo oluşturur.
Cerrahi bir girişim gerektirir.

Tendinit; sporcularda sıklıkla görülür. Genellikle aşil
tendonunda, pubisde, diz kapağında, uyluk addüktörlerinde ve dirsekte
odaklanırlar (tenisçi dirseği). Tendinitler bazen tüm sportif aktivitelerin
bir süre kesilmesini zorunlu kılar.

2. Kalp-damar sistemi üzerine;

Kalbin, saygı gösterilmesi gereken sınırlarının
bilinmesi gerekir. Bu tür riskler özellikle; uzun süreden beri spor yapmayan,
hiçbir ön hazırlığı olmayan, akşam karar verip sabah başlayan, kırk yaş
üzeri yetişkinlerde ortaya çıkmaktadır.

Çok anlamlı bir örnek squaç’ tır ve görünmediği kadar çok
şiddetli bir spordur. Tenis ve koşu da, özellikle güneş altında uygulandıkları
zaman bazen tehlikeli sporlar olarak ortaya çıkarlar.

Sigara içmek ya da önemli bir fizik aktiviteden sonra saunaya
girmek gibi yanlışlardan da kaçınmak gerekir.

3.Doping;

Yıllardan beri doping sorunu kaygı verici boyutlara ulaşmıştır,
1988’ de Seul Olimpiyatlarında Ben Johnson’ un altın madalyasının geri
alındığı hatıralardadır. Doping olarak kullanılan ürünlerin listesi
hayli kabarıktır, özellikle yapay olarak performansta iyileşme sağlayan
anabolizanlar ön sırayı almaktadır. Bunlar çoğunlukla vitaminler gibi
psikolojik etkiye sahiptirler. Üstelik, düşüncesizce bu riski göze alan
sporcuların yaşam ve sağlıkları için gerçek bir tehlike oluştururlar.

Anabolizanlar; bunlar hormonlardır, erkek testosteronu olarak
takdim edilirler. Yoğun bir antrenmanı uygulamak koşuluyla önemli ölçüde
kas kitlesini artırırlar. Kaslarda kitle artışı görülse bile tendonların
üzerine hiçbir etkileri yoktur, kasın kasılma kuvveti tarafından kopmalar
olabilir.

Anabolizanlar bazen tehlikeli tendon kopuklarına yol açmaktadırlar.
Bunun yanında, kadınlarda geri dönüşümü olmayan erkekleşme, seksüel yaşam
bozuklukları, bazen kanser (özellikle prostat kanseri) gibi çok ağır
tabloların kökenini oluştururlar.

Amfetaminler; en çok bilinen ürünlerdir, uyarıcı ilaçlardır.
Açlık duygusunu, özellikle yorgunluk hissini yatıştırırlar. Yarışma
esnasında öfori sağlarlar ve sporcu kendisini yenilmez hisseder. Fakat, uzun
sürede önemli psikolojik bozukluklara yol açarlar, özellikle kişi sürekli
olarak hallisünasyonlar ile karşı karşıya kalır.

Kortikoidler; strese karşı mücadeleye ve çabuk toparlanmaya
olanak sağlarlar. Fakat, hormonal sistemi tamamen bozarlar, kas ve tendon düzeyinde
ağır yaralanmalara yol açarlar, bazen diyabete neden olurlar ya da kullanımlarından
uzun yılar sonra osteoporoza yol açarlar.

Kardiyak uyarıcılar; uzun zamandır, yarışma öncesi eritrosit
enjeksiyonu, özellikle dayanıklılık sporlarında destekleyici rol oynadığı
sanıldı. Oysa, bu doping tamamen etkisizdir ve günümüzde terk edilmiştir.
Kardiyak tonik olarak bilinen ünlü efedrin bir çok öksürük şurubu ve
burun damlası gibi ilaçlarda bulunur. Kafeinin aşırı tüketimi yasaktır,
fakat yinede kontrole yakalanmamak için 6-8 fincan içilebilir.

Medikal kontrol; sportif bir aktiviteye başlamadan önce medikal
bir kontrolün yapılması kaçınılmazdır. Bu kontrol özel bir merkezde yapılmalıdır.
Bu kontrolün amacı, genel olarak bir sporu yapmaya ya da belli bir spor için
olası yasaklı durumların varlığını saptamayı amaçlar. Bu durum EKG,
kardiyak enzimler, röntgen ve hastanın muayenesi ile araştırılır.

Kesin yasaklı durumlar;

- yeni geçirilmiş miyokard infarktüsü

- tipik göğüs ağrısı

- konjenital kardiyopati (doğuştan kalp hastalığı)

- kardiyomiyopati (kalp kasının kasılma özelliğinin azalması)

- akut perikardit (kalp zarının iltihabı hastalığı),
miyokardit (kalp kasının iltihabı hastalığı),

- kalp ritim ve iletim bozuklukları

Göreceli yasaklı durumlar;

- miyokard infarktüsü; yeterli bir aradan sonra (en az 6 ay) ılımlı
egzersizi engellemez, fakat yarışma yasaktır,

- kalp ritim bozuklukları (hastanın takibi gerekir),

- göğüs ağrısı (EKG ve kardiyak enzimler normal, atipik göğüs
ağrısı olursa spor yapılabilir),

- orta derece arteriyel hipertansiyon (yüksek hipertansiyon yasak)
,

- tansiyonu düşük olanlar ya da efor testinde tansiyonu yükselmeyenler

Bu incelemelerden sonra, hekim size yapabileceğiniz sporu önerecektir.
Mesela, kulak ağrınız var ise suya dalmanız yasaklayacaktır.

Aerobik Egzersizinin Yararları

Diğer yararları yanında, en önemli yararları kalp-damar
sistemi üzerinedir;

- durağan bir yaşam sürenler, hareketli bir yaşam sürenlere göre
6 kez daha fazla kardiyak riske sahiptirler,

- kan "kötü" kolesterol düzeyi azalır,
"iyi" kolesterol düzeyi artar,

- vücut yağı kontrol edilir (kuvvet antrenmanı ile birlikte
aerobik egzersiz ve özel diyet vücut yağını azaltır),

- vücudun direnci yorgunluğa ve fazla enerji gerektiren işlere
karşı artar,

- kasların formu ve yağsız vücut kitlesini artar,

- tansiyon düşer ve iyi bir uyku düzeni sağlanır,

- vücudun genel direnci artar,

- kemik, tendon ve ligamentleri güçlenir,

- yüksek bir emosyonel denge ve pozitif görüş açısı oluşur.

Uzun süreli çalışmalar sonucunda, her 10 yılda, bireyin genel
form düzeyi % 8-9 oranında azalmakta olduğu gözlenmiştir. Aktif insanlarda
bu oran % 4’ tür. Antrenmanlı bireylerde düşüş oranı % 2’dir (veya
daha az ). Fazla kilo ve beden yağlarından sakınıldığında, dinçlikte
azalma minimize olur. Dr. Paul Davis dinçlikteki azalmada en önemli faktörün
vücuttaki yağ oranının yükselmesi olduğunu açıklar.

Kalp-damar sisteminin antrenmanı, maksimal kardiyak frekansın
%60-85 arası, aerobik ortamdaki koşular ile sağlanır, kuvvet antrenmanları
ya da diğer anaerobik ortamdaki antrenmanların sisteme katkıları çok azdır
ya da yoktur.Alıntı...

Kaynak: Dr. Hilmi KARATOSUN

[/size]